ÇOCUK VE ERGENLERDE PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK

ÇOCUK VE ERGENLERDE PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK

Her birey hayatının belli aşamasında zorlayıcı yaşam olayları ile baş başa kalabilir. Bir yakınımızı kaybedebiliriz, trafik kazası geçirebiliriz, deprem, sel, çığ gibi doğal afetlerden ciddi şekilde zarar görebiliriz. Böyle zorlayıcı yaşam olayları herkesin başına gelebilse de kimisi bu olaylardan oldukça fazla etkilenirken kimisi de yeni hayatlarına hızlı bir şekilde uyum sağlayabilmektedir. Peki buradaki fark tam olarak neyden kaynaklanır?

Psikolojik sağlamlık latince kökenli ‘’re+saliere’’ kavramından türemiştir. Bu kavram özünde ‘’yeniden iyi hissetme, toparlanma’’ gibi anlamlara sahiptir. Psikolojik sağlamlık günümüzde ‘’kırılgan olmama, güçlü olma, sağlıksız koşullar altında sağlıklı gelişim gösterebilme’’ veya ‘’ Zorluklar karşısında büyüme ve gelişme niteliğine sahip olma ‘’ şeklinde tanımlanmaktadır.

Tanımlardan anlayacağımız üzere psikolojik sağlamlık zorlayıcı yaşam olaylarında bireyin hızlıca toparlanmasını sağlayan, olayın üstesinden gelme ve baş etmeye yardımcı olan bir güç, beceriler seti veya bir özelliktir. Psikolojik sağlamlığı yüksek bireyler psikolojik olarak olumsuz etkilenmeye dirençli, kriz zamanlarında daha kolay toparlanabilen bireylerdir.

Psikolojik Sağlamlığın Temel Bileşenleri

Olumsuz Yaşantıların Üstesinden Gelmek: Özellikle kriz ve travma durumları gibi meydan okuyucu olumsuzlukların üstesinden gelmek hatta var bu durumlardan bir şeyler öğrenerek gelişim göstermek psikolojik sağlamlık kavramının en temel boyutudur.

Ruh Sağlığı ve İyilik Hali: Psikolojik sağlamlık bireyi ruh sağlığı sorunlarından uzak tutan ve tampon görevi gören bir etkiye sahiptir.

Uyum Sağlama ve Kendini Düzenleme:  Olumsuzluklar ve örseleyici olaylar sonrasında ortaya çıkan yeni durumlara uyum sağlamak ve olumlu bir tutum belirlemek kavramın bir diğer temel özelliğidir.

Kendini Toparlama:. Travmadan sonra ayağa kalkmak, zor durumdan kurtulup toparlanmak ve iyi oluşun temel çizgisine dönebilmek kavramın anahtar bileşenlerinden biridir.

Sıradan Sihir:  Bu tanımlama psikolojik sağlamlığın her bireyde ve bireyin günlük yaşamında bulunan sıradan bir olgu olduğunu anlatır. Olağanüstü bir güç veya özellik gibi anlaşılmamalıdır.

Çocuk ve Ergenlerde Psikolojik Sağlamlık İçin Koruyucu Faktörler ve Risk Faktörleri

Burada ‘’koruyucu faktörler’’ çocukta psikolojik sağlamlığa katkı sağlayan, psikolojik sağlamlığı geliştiren durumları, ‘’risk faktörleri’’ ise çocuğun psikolojik sağlamlığına ve iyi oluşuna olumsuz etki yaratan durumları anlatmaktadır.

Bireysel Koruyucu Faktörler:

•          İç denetim odağı
•          Yüksek benlik saygısı
•          Güçlü öz yeterlik algısı
•          Yüksek duygusal zeka
•          Stresle başa çıkma becerileri
•          Problem çözme becerileri
•          Prososyal beceriler
•          Öz düzenleme becerileri
•          Günlük rutin ve ritüellerin varlığı
•          Yaşamda anlam oluşturma
•          Umut, merak, cesaret, mizah, iyimserlik vb. güçlü yönlere sahip olma

Ailesel Koruyucu Faktörler:

• ·         Güçlü aile bağları
• ·         Etkili ebeveynlik becerileri
• ·         Destekleyici ve besleyici aile ilişkilerine sahip olma
• ·         Duyarlı bakım veren aile üyelerine sahip olma
• ·         Ailenin kendi kültürel kimliğine yönelik olumlu bakış açısı     

Bireysel Risk Faktörleri:

• • Erken ergenlik
• • Madde kullanımı
• • Onay ve sosyal desteğe aşırı ihtiyaç
• • Düşük benlik saygısı
• • Utangaçlık
• • Öz güven eksikliği
• • Zayıf sosyal beceriler

Ailesel Risk Faktörleri

• • Ebeveynin kronik rahatsızlığı veya psikopatolojisi
• • Ebeveynin boşanması
• • Ebeveyn ölümü
• • Ebeveynle sağlıksız iletişim
• • Ebeveynden ilgi ve destek görülmemesi
• • Kaygılı ebeveyn

Çocuk ve Ergenlerde Psikolojik Sağlamlığı Geliştirmek İçin 10 İpucu

1.      Bağ Kurma: Çocuğunuza akranlarıyla iletişim kurmanın önemli olduğunu öğretin. Empati ve dinleme becerilerini geliştirmeye çalışın. İnsanlarla online, mesajlaşarak veya video konferanslar yerine yüzyüze ilişki kurmasını sağlayın. Diğer insanlarla bağ kurmak, sosyal destek sistemleri oluşturmanın ve psikolojik sağlamlık geliştirmenin önemli bir parçasıdır.

2.      Yardım Sunma Becerileri: Çaresizlik duygularıyla baş etmeye çalışan çocuklar başkalarına yardım ederek daha güçlü hissedebilirler. Ayrıca kültürümüzde yardımseverlik çocuklarımıza kazandırmamız gereken bir değerdir. Bunun için çocukları yaşlarına uygun sosyal sorumluluk faaliyetlerine katılmaları için teşvik edin.

3.      Günlük Rutin Oluşturma ve Sürdürme: Günlük iş ve işlemler, düzenli alışkanlıklar çocuklar için rahatlatıcıdır. Bir gün içerisindeki faaliyetlerin rutine oturtulması, okul, ders çalışma ve oyun oynama zamanlarının planlanmasında çocuğunuza yardımcı olun. Geçiş ve yoğun stres dönemlerinde rutinler konusunda esnek olunmalı fakat bu dönemlerde zor olsa da rutin sürdürülmelidir.

4.      Özbakım Becerileri:Çocuğunuza kendi sağlığı ile ilgilenmesini, kendisine dikkat etmesini öğretin. Düzenli beslenme, spor ve düzenli uyku alışkanlıkları edinmesini destekleyin. Bunun yanında eğlenebileceği ve verimli vakit geçirebileceği hobiler edinmesini sağlayın. Özbakım becerileri gelişmiş ve eğlenebilen bireyler stresle baş etmede daha başarıldırlar.

5.      Hedef Belirleme: Hedefler belirlemek çocukların belirli görevlere odaklanmasını sağlar. Çocuğunuza ulaşılabilir ve ölçülebilir hedefler koymasında yardımcı olun, hedeflerine ulaşmak için küçük adımlar atmasını ve her seferinde bir adım atmasını destekleyin. Çocuğunuzu olası risklerden korumaya çalışırken yapabileceklerine dair inançlarını zedeleyebileceğinizin farkında olun.

6.      Olumlu Benlik Algısı: Çocuğunuzun geçmişte başarılı bir şekilde başa çıktığı zorlukları hatırlamasına ve kullandığı yolların gelecekte de işine yarayacağını anlamasına yardımcı olun. Sorunları çözmesi ve uygun kararlar alması için kendine güvenmesini öğrenmesine yardımcı olun. Başarılarında çocuğunuzu takdir edin ve gerektiğinde yardım almasını öğretin.

7.      Olumlu Bakış Açısı ve Umutlu Olma: Çocuğunuz zor ve acı verici bir yaşantı içinde olsa da duruma daha geniş ve olumlu bakış açısı ile bakmasında yardımcı olun. Çocuğunuza durumun geçici olduğunu ve geleceğin hala iyi olabileceğini gösterin. İyimser bakış açısına sahip çocuklar hayatlarındaki güzel şeyleri görüp takdir etme ve zor zamanlarda başa çıkma konusunda daha başarılıdır.

8.      Kendini Tanıma ve Keşfetme: Zor zamanlarda çocuklar kendileri hakkında pek çok şey öğrenirler. Böyle zamanlarda kendileri hakkında neler öğrendiklerini ve bu özellikleri nasıl geliştirebilecekleri hakkında rehberlik edin.

9.      Değişimi Kabullenme: Hayattaki değişimler çocuk ve ergenler için korkutucu olabilir. Değişimler sonrasında ne yapacaklarına, hayatlarına nasıl devam edebileceklerine dair kafa karışıklığı yaşıyor olabilirler. Değişimin hayatın bir parçası olduğunu, ulaşılamaz hale gelen hedeflerin yerini yeni hedeflerin alabileceğini öğretin.

10.  Kontrol Algısı ve Kontrol Becerileri: Çocuğunuza seçim hakkı verin, seçimlerinin sonucunu deneyimlemesine izin verin. Zor zamanlarda ‘’Kontrol bende’’ algısı baş etmede yardımcı olacaktır.

                                                                                                                                                                                                                                                             HALİT KARADAYI

OKUL PSİKOLOJİK DANIŞMANI